تیروئید

تصویر 1. غده تیروئید

تصویر 2. علائم کم کاری و پرکاری تیروئید

1- هیپوتیروئیدیسیم یا کم کاری تیروئید:

موارد زیر منجر به بیماری کم کاری تیروئید می شود:

✔ تیروئیدیت:

نوعی التهاب غده تیروئید است که می تواند روند تولید هورمون ها را کاهش دهد.

✔ تیروئید هاشیموتو:

شایع ترین علت کم کاری تیروئید، التهاب غده تیروئید در اثر یک بیماری خود ایمنی به نام هاشیموتو است. در این بیماری سیستم ایمنی خود فرد، به اشتباه سلول‌های تیروئیدی را هدف قرار داده و باعث آسیب دیدگی یا مرگ درصد زیادی از آن ها می شوند به طوري كه ظرفيت توليد هورمون های تیروئیدی كاهش یافته و کم کاری تیروئید اتفاق می افتد.

✔ تیروئیدیت بعد از زایمان:

این حالت در 5 تا 9 درصد از زنانی بعد از زایمان رخ می دهد و معمولا موقتی و گذراست.

✔ کمبود ید:

مشکلی که تقریبا 100 میلیون نفر در دنیا را درگیر کرده است. ید عنصری است که غده تیروئید از آن برای تولید هورمون استفاده می کند. با وجود شیوع کمبود ید قبل از دهه 1950 در امریکا، کمبود ید با استفاده از نمک ید برطرف شده است.

✔ غده تیروئید کم کار:

از هر 4 هزار نفر، یک نوزاد به این بیماری مبتلا می شود. اگر این بیماری درمان نشود، کودک دچار عقب ماندگی جسمی و ذهنی می شود. از همین رو به منظور آزمایش عملکرد این غده، از همه نوزادان در بیمارستان تست غربالگری تیروئید گرفته می شود.

علائم کم کاری تیروئید

کم کاری تيروئيد به عنوان يک بيماری ساکت و بی سر و صدا شناخته شده است. زيرا نشانه های آن چنان است که هيچکس نمی فهمد که دچار مشکلی شده است.در مراحل ابتدايی ممکن است علائم کمی بروز کند چرا که بدن توانايی جبران نسبی غده تيروئيد از کار افتاده را با افزايش تحريک آن دارد.

به هرحال به دليل آنکه توليد هورمون تيروئيد کاهش يافته و متابوليسم بدن کند شده است، نشانه های مختلفی می تواند بروز کند.افراد در اثر ابتلا به بيماری شديد ممکن است دچار مشکلات زیر شوند:

✔ اختلالات ذهنی

✔ اختلالات تنفسی

✔ مشکلات قلبی

✔ نوسان در دمای بدن

✔ خستگی فراگير

✔ خواب آلودگی

✔ فراموشکاری

✔ مشکلات در حافظه

✔ مشکلات يادگيری

✔ ناخن و موی خشک و شکننده

✔ پوست خشک و خارش دار

✔ صورت پف آلود و ورم پلک ها

✔ کاهش ضربان قلب

✔ از دست دادن شنوائی

✔افزايش وزن

✔ افسردگی

✔ بزرگ شدن غده تيروئيد يا گواتر

✔ یبوست

✔اختلالات قاعدگی

درمان کم کاری تیروئید

مهمترین داروی مورد استفاده همان ترکیبات سنتتیک هورمون تیروکسین و یا T4 است که به نام لووتیروکسین معروف است.

در مورد مصرف قرص لووتیروکسین باید دقت کنید که خیلی با نظم باید بخورید و رعایت نکات ذیل الزامی است:

1- هر روز در یک ساعت خاص و با معده خالی خورده شود.

2- تا 0.5 ساعت بعدش هم چیزی نخورید.

بنابراین بهتر است آنرا صبح ها قبل از صبحانه تنظیم کنید.

رژیم درمانی در کم کاری تیروئید

۱. سویا می تواند مانع جذب کافی داروهای تیروئیدی شود؛ بنابراین باید در مصرف آن ها احتیاط شود.

۲. از نمک های یُددار تصفیه شده استفاده شود؛ برای حفظ یُد موجود در غذا، باید نمک یُددار را در زمان پایان پخت اضافه کرد.

۳. تنظیم کالری دریافتی برای جلوگیری از افزایش وزن ضروری است؛ برای این منظور مشاوره با کارشناس تغذیه، همراه با استفاده از درمان دارویی توصیه می شود.

۴. نوشیدن آب به مقدارکافی یا دست کم ۷ لیوان در روز بسیار ضروری است.

۵. استفاده از منابع غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز و غلات غنی شده با آهن، به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از فقر آهن نیز هستند؛ ممکن است عملکرد پایین تیروئید به طور ثانویه در اثر کمبود آهن یا آنمی ایجاد شود.

۶. اطمینان نسبت به تأمین مقادیر کافی ویتامین های C ، A، E و ویتامین های گروه B به ویژه B۲ ، B۳ و B۶ که برای تولید هورمون تیروئید ضروری هستند، لازم است.

ویتامین C : توت فرنگی، آناناس، هندوانه، موز، سیب زمینی و هلو

ویتامین A: جگر، تخم مرغ، ماهی های روغنی، سبزی های سبز رنگ (به جز گیاهان خانواده کلم)، سبزی ها و میوه های زرد و نارنجی رنگ

ویتامین E : روغن های گیاهی، غلات و مغزدانه ها به جز بادام زمینی

ویتامین B: غلات سبوس دار، گوشت گاو، گوشت ماکیان، ماهی و حبوبات

۷. استفاده از منابع غنی از روی مانند غذاهای دریایی، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و غلات سبوس دار

۸. مصرف منظم منابع غنی از فیبر نظیر سبزی ها، میوه هایی مانند انجیر، آلو، سیب، مرکبات و همچنین حبوبات و غلات سبوس دار برای برطرف شدن یبوست مفید است.

۹. استفاده از اسیدهای چرب ضروری به ویژه امگا ۳ که منبع غنی آن ماهی های روغنی آب های سرد است؛ کمبود اسیدهای چرب ضروری می تواند موجب بَرهم خوردن تعادل در عملکرد غده تیروئید شود.

۱۰. این بیماران باید از مصرف زیاد مواد غذایی «گواتروژن» پرهیز کرده و سبزی ها را به صورت پخته مصرف کنند؛ مواد غذایی «گواتروژن» شامل انواع کلم، شلغم، روغن گلزا یا کانولا، بادام زمینی، ارزن و سویا است.

تصویر 3. کم کاری غده تیروئید

2- هیپرتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید:

در این بیماری ( هیپرتیروئیدیسم ) تیروئید بسیار فعال است و تیروکسین خیلی زیاد تولید می‌کند که درصورتی که شدیدأ افزایش یابد به آن تیروتوکسیکوز می‌گویند.
این عارضه در زنان بیشتر از مردان بروز می‌کند. در صورتیکه غده تيروئيد میزان زیادی از هورمون های تیروئیدی را تولید کند، پرکاری تیروئید ایجاد می شود. که در حالت پرکاری تیروئید سوخت و ساز بدن بیش ازحد افزایش می یابد.
پرکاری تیروئید به طور معمول ارثی در خانواده ها وجود دارد و شیوع آن در بانوان جوان بیشتر است. تشخیص و درمان به موقع از بروز مشکلات جدی جلوگیری می کند.

موارد زیر منجر به بیماری پرکاری تیروئید می شود:

✔ شایعترین شکل پرکاری تیروئید بیماری گریوز است، یک بیماری خود ایمنی که در آن بدن پادتن‌هایی تولید می‌کند.
این پادتن‌ها تیروئید را وادار به تولید تیروکسین بیشتری می‌کنند.
در اشخاص مبتلا به بیماری گریوز چشمها بطور غیرعادی بیرون می‌زنند (اگزوفتالمی ) و پوست ساق پا ورم می‌کند.

✔ علتهای پرکاریهای تیروئید می‌تواند بر اثر یک تومور خوش‌خیم در تیروئید یا یک گواتر مولتی ندولر از قبل موجود باشد.

✔ در موارد نادر، تیروئید می‌تواند بر اثر یک عفونت ویروسی که به آن تیروئیدیت می‌گویند پرکار شود. این بیماری که التهاب تیروئید است می‌تواند باعث آزاد شدن تیروکسین ذخیره شده، شود.

✔ سابقه‌ خانوادگی‌ پرکاری‌ تیروئید، استرس‌، جنس‌ زن و سایر اختلالات‌ ایمنی‌ از عوامل تشدید کننده بیماری هستند.

علائم پرکاری تیروئید

متابولیسم یا همان سوخت و ساز بدن دچار اختلال می‌شود؛ اما پرکاری تیروئید علائمی دارد که این بیماری بواسطه آن ها تشخیص داده می‌شود.

✔ ضربان قلب 100-120 ضربه در هر دقيقه يا بيشتر.

✔ افزايش خفيف فشارخون

✔ افزايش تعريق

✔ ضعف عضلات به خصوص در ناحيه شانه, لگن و ران‌ها

✔ لرزش دست‌ها

✔ كاهش وزن علي‌رغم اشتهاي خوب

✔ ريزش مو

✔ جدا شدن ناخن از بستر

✔ تورم نوك انگشتان (چماقي شدن)

✔ كشيده شدن پلك بالا به سمت بالا

✔ تغيير در ضخامت پوست

✔ افزايش حركات دستگاه گوارش

✔ گواتر

✔ كاهش تعداد دفعات قاعدگي يا كاهش حجم خونريزي

✔ بزرگ شدن پستان در آقايان

✔ ضخيم شدن پوست در جلوي استخوان ساق پا

✔ چشم‌ها كه از حدقه بيرون زده است

بيماري گريوز چيست؟

شايع‌ترين فرم پركاري تيروئيد بيماري گريوز مي‌باشد.

بيماري گريوز يك اختلال در سيستم ايمني فرد مي‌باشد.

به طور طبيعي سيستم ايمني بدن را در مقابل باكتري‌ها و ويروس‌ها محافظت مي‌كند.

در بيماري‌هاي خودايمن مانند گريوز سيستم ايمني بافت فرد را مورد حمله قرار مي‌دهد.

در اين بيماري بدن مواد (آنتي‌بادي) توليد مي‌كند كه باعث تحريك تيروئيد به توليد بيش از حد هورمون مي‌شود.

بيماري ممكن است در ساير افراد فاميل همه ديده شود.

ميزان شيوع در زنان 5 تا 10 برابر مردان است.

گريوز مي‌تواند با ساير بيماري‌هاي سيستم خود ايمني همراه شود: مانند تيروئيديت مزمن (هاشيموتو), سفيد شدن زودرس موها, ديابت شيرين, آرتريت, پيسي.

درمان پرکاری تیروئید

1- داروهاي ضدتيروئيد خوراكي كه شامل متي‌مازول, كار بي‌مازول و يا پروپيل تيواوراسيل مي‌باشد كه براي بيماران با بيماري گريوز به مدت 1/5 تا 2 سال و براي علل ديگر پركاري تيروئيد كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

2- يد راديواكتيو كه باعث از كار افتادن گواتر و يا كوچك شدن گره يا گره‌‌هاي سمي كه توليد كننده هورمون تيروئيد مي‌باشند, مي‌گردد.
اين درمان بدون خطر است و در بالغين با پركاري تيروئيد به طور گسترده استفاده مي‌شود.

3- جراحي تيروئيد يك درمان دائمي ديگر براي پركاري تيروئيد است.
امروزه اين درمان كمتر توصيه مي‌شود زيرا نياز به بستري شدن در بيمارستان دارد و ايجاد مشكلات پس از جراحي از جمله ايجاد اسكار در گردن مي‌شود.
به علاوه ممكن است باعث صدمه به ساختمان‌هاي نزديك به تيروئيد در گردن شود.

4- داروهايي مانند پروپرانولول كه براي درمان علايم پركاري تيروئيد به كار مي‌رود تا ساير درمان‌ها اثر خود را بگذراند.

رژیم درمانی در پرکاری تیروئید

۱. انواع توت ها، از توت فرنگی گرفته تا بلوبری و تمشک، برای کاهش علائم پرکاری تیروئید مفید هستند. این میوه ها، مقدار زیادی از آنتی اکسیدان های قدرتمند را برای بدن فراهم می کنند، در نتیجه سیستم ایمنی بدن را قوی نگه می دارند. یادتان باشد خوردن روزانه توت ها برای اثرگذاری مناسب، لازم است.

۲. کلم بروکلی درگروهی از مواد غذایی قرار میگیرد که می توانند میزان تولید هورمون تیروئید را کاهش بدهند. این گروه از مواد غذایی، سبزی های کلمی نام دارند. بنابراین اگر به کلم بروکلی علاقه مند نیستید می توانید از سبزی های کلمی دیگر مانند گل کلم و کاهو پیچ استفاده کنید. افراد مبتلا به پرکاری تیروئید باید روزانه یک یا چند وعده مصرفی از سبزی های کلمی را در برنامه غذایی خودشان قرار بدهند.

۳. ماهی سالمون حاوی ویتامین D است که در گروه مواد مغذی ضروری قرار میگیرد و البته مقدار زیادی از اسیدهای چرب امگا ۳ را هم برای بدن فراهم می کند. تخم مرغ و قارچ، مواد غذایی دیگری برای دریافت ویتامین D هستند و امگا ۳ را هم می توان با مصرف گردو، روغن زیتون و روغن بذر کتان دریافت کرد. مواد غذایی حاوی ویتامین D و امگا ۳ باید روزانه مصرف شوند.

۴. بوقلمون، یکی از منابع عالی برای دریافت پروتئین است و مصرف آن برای تولید انرژی و حفظ عضله ها ضرورت دارد. با توجه به اینکه کاهش وزن به عنوان یکی از نشانه های پرکاری تیروئید شناخته میشود، دریافت پروتئین کافی میتواند وزن این بیماران را در محدوده عادی نگه دارد. همه وعده های غذایی این بیماران باید حاوی پروتئین باشد.

۵.  پرکاری تیروئید در صورت درمان نشدن می تواند استخوان های فرد بیمار را تضعیف کند و درنهایت باعث ابتلا به پوکی استخوان شود. برای جلوگیری از بروز این مشکل افراد مبتلا به پرکاری تیروئید روزانه باید ۳ سهم از محصولات حاوی کلسیم مانند ماست، پنیر و شیر را در وعده هایشان مصرف کنند.

تصویر 4. پرکاری غده تیروئید

آزمایش خون جهت تشخیص تیروئید 

پزشک بعد از معاینه اگر مشکوک به بیماری تیروئید بشود با آزمایش خون می تواند به قطعیت برسد. در آزمایش خون میزان TSH بررسی می شود که هورمون های محرک تیروئید را می سنجد.

اگر TSH  در جواب آزمایش بالا باشد نشان دهنده ی کم کاری تیروئید می باشد.

اگر TSH در جواب آزمایش پایین باشد نشان دهنده ی پرکاری تیروئید می باشد

سرطان تیروئید

گاه سلول های غیرمعمول تومور یا توده در تیروئید ایجاد می شود. بیشتر این تومورها خوش خیم هستند.
ولی برخی هم بدخیم هستند. که به سلول های دیگر بدن نیز حمله می کنند. سرطان ندرتا بدون هیچ علائمی اتفاق می افتد حتی یک توده کوچک در تیروئید بایستی مورد توجه قرار گیرد. گاهی ضربه های کوچک به گوش، فک یا گردن باعث این بیماری می شود. تومورهای بزرگ می تواند باعث آسیب به تارهای صوتی، نای،مری و منجر به اختلال گفتاری، تنفسی و بلع شود. در بعضی موارد سرطان تیروئید باعث یکی از علائم کم کاری یا پرکاری میشود اما سطح هورمون تیروئید نرمال است.

تصویر 5. تصویر مربوط به توده سرطانی

گواتر و توده های تیروئید

برخی اوقات غده ی تیروئید بزرگ میشود. ممکن است این حالت در اثر بیماری هاشیموتو، گریوز، یا در اثر کمبود ید یا عدم تعادل هورمون های تیروئید ایجاد شود. به بزرگی تیروئید گواتر گفته میشود.ممکن است در برخی موارد توده های نرم یا سفت، برجستگی، کیست و یا تومور سرطانی ایجاد شود.درصد کمی از برجستگی ها و توده های تیروئیدی ممکن است سرطانی باشند. سرطان تیروئید نادر است ولی میزان آن رو به افزایش است.

تصویر 6. بیماری گواتر